Nedenler
Erkekler ve kadınlarda kısırlık nedenleri
Erkeklerde kısırlık nedenleri
Testis fonksiyonlarının iyi olmaması
Meni kalitesinin düşük olması, sperm kalitesinin üç ana faktörünü de (konsantrasyon, hareketlilik, normal vücut şeklinin yüzdesi) etkileyebilir. Testis, bazı enfeksiyonlara bağlı olarak zarar görebilir (kabakulak). Testis varisleri (varikosel) veya erkeğin iş yerinde yaşadığı baskı veya sıcaklık (hatta ışınların) meni kalitesi üzerinde etkisi büyüktür. Tanı koyulmakta geç kalınan bir testis anomalisi (Maldescensus testis), genelde düşük sperm kalitesine yol açmaktadır.
Sperm yollarının yeterli çalışmaması veya tıkanmış olması
Belirli genetik rahatsızlıklar veya enfeksiyonlar, sperm yollarının hiç oluşmamasına veya yapışıklığına yol açabilirler. Burada da mesela ağır ve ateşli geçen bir kabakulak hastalığının rolü olabilir.
Hormonal bozukluklar
Sperm üretiminde azalmaya ender olarak hormonal bozukluklar neden olur. Kendiliğinden oluşan hormonal değişiklerin olmasına bir neden de anabolik steroid alımıdır.
Bağışıklık faktörleri
Örneğin, enfeksiyona bağlı olarak veya vazektomi (meni yolunun ameliyat ile kapatılması) sonucu spermler biriktiğinde, vücut, spermlerin döllenme kabiliyetini azaltan antikorlar üretir.
Vazektomi durumu
Erkeğin kadını hamile bırakmasını engellemek amacıyla, meni yolunun ameliyat ile kapatılması (hamileliği önleme) yöntemidir. Sonuç olarak menide sperm olmamasına yol açar.
Nörolojik ve psikolojik faktörler
Belden aşağısının felç olması veya cinsel organlardan cerrahi müdahale ile alınmış olan tümörler, ereksiyon ve boşalma bozukluklarına (erkekte spermin boşalma problemi) yol açabilirler. Geriye boşalma ismiyle bilinen boşalma problemlerinde, boşalma olur fakat ters yöne, yani mesaneye doğru olur. Psikolojik rahatsızlıklar, cinsel isteksizlik ve buna bağlı olarak ereksiyon olamamak veya sadece boşalma bozukluğu da çocuk olmasını engelleyebilir.
Kromozom bozuklukları
Belirli kromozom bozukluklarında testislerdeki spermler olgunlaşamaz. Testis biyopsisinde (testis dokusunun alınması) bile olgun, döllenmeye elverişli sperm bulunmaz.
Yapısal bozukluklar
Üretranın (idrar yolunun), penis ucuna değil de penis sapına açılmasından dolayı erkek organında bozuklukların olması mümkündür. Bu yüzden, erkek, boşalma sırasında spermlerini kolayca kadına yani rahim ağzına bırakamaz.
Kadınlarda kısırlık nedenleri
Endometriozis ve kısırlık
Endometriozis, genç kadınların çocuk sahibi olamamalarının en sık nedenlerinden biridir. Kısırlık problemi olan kadınlara yapılan laparoskopi sonucunda, % 50’nin üzerinde kadında endometriozis problemi olduğu ortaya çıkmaktadır.
Endometriozisin oluşum nedenleri tam olarak bilinmemektedir.
Aglutinasyonlar/yapışmalar, dokunun yapışması (adhezyonlar) ve fallop tüplerinin kapalı olması mekanik engeller yaratabilir. Yumurtalıklardaki endometriozis kistleri, yumurtanın gelişimini engelleyebilirler. Endometriozis lezyonlarından dolayı karın bölgesinde sürekli enfeksiyon olur. Bunlar aynı sperm kalitesinde olduğu gibi, yumurtaların gelişimini veya döllenmiş yumurtanın tutunmasını/implantasyonunu engellerler.
Her zaman IVF tedavisi yapılması gerekmez. Doktorunuz hastalığınızın derecesiyle ilgili size gerekli bilgiyi verecek ve tavsiyede bulunacaktır. Endometriozisiniz varsa da spontan olarak gebe kalabilirsiniz. Cinsel birleşme sırasında endometriozisden dolayı ağrısıı olan birçok çift, cinsel ilişkiye girmekten çekinmekte hatta bu yüzden hiç ilişkiye girmemektedir.
Endometriozis ile ilgili daha fazla bilgi
Kadınlardaki kısırlığın nedenleri şöyle sıralanabilir:
Hormonal nedenler (Sırf kısır olan kadınlara bakıldığında, sıklığı % 30)
Ara beyin, hipofiz bezi ve yumurtalıkların (hipotalamus – hipofiz-ovariyel aks) arasındaki duyarlı hormonal yapının problemsiz çalışması, ovariyel siklusun problemsiz olması çok önemlidir. Burada en iyi şartlarda, kadının doğurgan döneminde (15 yaş ile 40 yaş arası) ve 45 yaşına kadar giderek düzensizleşen her siklusunda, prensip olarak kadının vücudunda ovülasyon sonrası her zaman döllenmeye hazır olgun bir yumurta oluşur. Hipotalamus (ara beynin bir bölümü), beynin en önemli bölgelerinden biridir. Bu bölge, gonadotropinin (cinsel hormonlar), folikül oluşumunu (yumurta kisti) uyaran FSH (Folikül uyarıcı hormon)’nin ve sonuç olarak döllenmeye hazır yumurtanın ovülasyonunu sağlayan LH (Lutein hormonu)’nın doğru zamanda salgılanmasını sağlar.
Bu hormonların doğru zamanda ve oranda salgılanması ayrıca, prolaktin, tiroksin, erkeklik hormonları ve insülin gibi diğer hormonlara da bağlıdır. Bu sistem içerisindeki en ufak sapmalar dahi folikülün gelişimine engel olabilir.
Hormon dengesini bozabilecek ağır sporlar ve aşırı psikolojik stres gibi dış etkenler de kısırlığa yol açabilir.
Hormonal bozukluklar, sadece gebeliğin oluşumunu engellemekle kalmayıp, kadın gebeyse, çocuğun gelişimine de olumsuz etki eder, hatta düşüğe de yol açabilir.
Tüplere bağlı kısırlık (Sıklığı yaklaşık % 30)
Yumurta kanalı mukozasının enfeksiyonu sonucunda, yumurtanın overden (yumurtalık) uterusa (rahim) ulaşması engellenebilir. Olağandışı olsa da nadir olmayan bir durum da, bir veya iki yumurta kanalının (tüp) tamamen tıkalı olmasıdır. Bu değişikliklere çoğunlukla bakteriler (ör: klamidya) neden olur.
Yumurtalık enfeksiyonu veya apandisit gibi enfeksiyonlar genelde çevre dokunun yapışmasına sebep olan lokal enfeksiyonlara yol açar. Dolayısıyla fallop tüpü esnekliğini kaybedebilir, bu da fallop tüpü saçaklarının (Fimbria) tutma fonksiyonunu engelleyebilir. Ovülasyon sırasında döllenmeye hazır yumurta, fallop tüpü saçaklarından fallop tüpüne girer, buradan dölleneceği bölgeye taşınır. Yumurtanın veya embriyonun bu geçişinde ağır engeller oluşursa, yumurta kanalında erken ekilme dediğimiz ölümcül etkileri olabilen bir durum meydana gelir (dış gebelik).
Başka bir yerde daha detaylarıyla anlattığımız bakteriyel olmayan endometriozisin benzer ve daha değişik sonuçları olabilir.
Uterin kısırlık (Sıklığı yaklaşık % 5)
Rahimde uterus septus, uterus subseptus ve uterus arcuatus gibi yapısal bozuklukların yumurtanın ekilmesini veya embriyonun rahatça gelişmesini engellemesi mümkündür. Miyomlar (iyi huylu kas tümörleri) büyüklüklerine, oluştukları yere (rahim ağzı, rahim duvarı, rahim yüzeyi) göre, doğurganlığı engelleyebilirler. Endometriyal polipler (mukozanın lokal olarak fazla prodüksiyonu) ve enfeksiyon sonrası veya kürtaj sonrası aglutinasyonlar/yapışmalar da doğurganlığı engellerler.
Bir başka problem, rahim mukozasının tespit edilemeyen nedenlerden dolayı kötü gelişimidir.
Servikal kısırlık (Sıklığı yaklaşık % 5)
Serviks yırtılmaları veya enfeksiyonlar spermlerin geçişlerini engeller. Özellikle kadının doğurgan olduğu dönemde serviks mukozası östrojen hormonunun eksikliğine bağlı olarak önemli bir değişime uğrayabilir ve spermlerin vajinadan (döl yolu) uterusa (rahim) geçmeleri engellenebilir.
Vajinaya bağlı kısırlık (Sıklığı yaklaşık % 5)
Yapısal bozukluk veya o bölgedeki darlıklar cinsel birleşmeye engel teşkil edebilirler. Enfeksiyonel oluşumlar düşük veya erken doğumu tetiklerler.
Bağışıklık ile ilgili kısırlık (Sıklığı yaklaşık % 5)
Sperm antikorlarının anlamı ve sperm ile yumurta arasındaki olası ”uyuşmazlık reaksiyonları“ hakkında halen spekülasyonlar yürütülmektedir. Bağışıklıkla ilgili olduğu tahmin edilen nedenlere yönelik yapılan tedavilerin de etkili olup olmadığı konusunda şüpheler halen sürmektedir.
Kanın pıhtılaşmaması (Sıklığı yaklaşık % 5)
Koagülasyon kaskadı diye adlandırdığımız durumda oluşan doğuştan gelen çeşitli bozukluklar günlük yaşantıya herhangi bir belirgin etkisi olmadığı halde gebe kalmaya veya gebeliğin sürdürümesine olumsuz etki edebilirler. ‘Trombofili‘ adı altında toplanan bu bozukluklar, kanın pıhtılaşmasını önleyici ilaçlar ile kısmen tedavi edilebilmektedir.
Kromozom bozuklukları (Sıklığı yaklaşık % 5)
Doğuştan gelen bozukluklar örn: vücuttaki tüm hücrelerde kromozom sayısında sapma veya bir bölümünde sapma olması (mozaik yapı), gebelik oluşumunu engelleyebilir. Ayrıca, bunlar düşük riskini de arttırır.
